باید ادبیات فولکلوریک را به جامعه برگردانیم

عباس محمدزاده، نویسنده و پژوهشگر ایلامی به تازگی کتابی با عنوان «ده بان باڵ سیمرخ» روانه بازار نشر کرده است که در برگیرنده چهار متل کُردی است. کردپرس به همین بهانه گفتگویی با این نویسنده انجام داده است.

عباس محمدزاده، پزوهشگر و نویسنده ایلامی را پیش‌تر با کتاب «قیام ایلام در عصر رضاشاە» می‌شناختیم. او به تازگی اثری تازه در حوزه بازآفرینی و مکتوب کردن متل‌ها و افسانه‌های کردی جنوبی به نام «ده بان باڵ سیمرخ» منتشر کرده است. این کتاب توسط انتشارات «ژ» و با تیراژ ۱۰۰۰ جلد و در ۹۰ صفحه، با قطع رقعی و ویراستاری استاد کامران رحیمی، و قیمت ۲۲ هزار تومان منتشر شده است.
محمدزاده در خصوص چگونگی شکل گیری این کتاب به کردپرس گفت: طبعا برای من کە دوران کودکی ام را در روستای سیرانە ملکشاهی کە رودخانەی زلال و زیبای گل گل از پنجاە قدمی آن می گذرد و همدم صدای دل نواز رودخانه و طبیعت بکر و زیبای منطقە بودم و صبحگاهان و شبانگاهان را با شنیدن لالایی، قصەها، افسانەها و متلهای پدر بزرگ و مادر بزرگم سپری می کردم، مکتوب کردن آن دنیای خاطرەانگیز و رویاگونە، در اولویت قرار داشت و با گذشت سالها، حلاوت شنیدن آن افسانه ها هنوز هم در ذهنم باقی ماندەاند و مرا از شور و شعف و امید آکندە می سازند.

وی افزود: بە همین خاطر، پس از فراغت از چاپ اول و دوم کتاب تاریخی قیام ایلام در عصر رضاشاە کە با استقبال گستردە همراە بود و نایاب شد، و نیز به دلیل تحصیل در رشته مردم شناسی و آگاهی از اهمیت حفظ این سرمایەهای معنوی، این ایدە و فکر در من پدیدار شد تا به منظور انجام خدمت فرهنگی و پاسداشت زبان و ادبیات کردی، این افسانه ها را به شیوه ی آکادمیک گردآوری و منتشر نمایم.

این پژوهشگر ایلامی ادامه داد: شاید این گردآوری ها حدود ۱۰ سال پیش انجام شد اما به دلیل نبود یک نثر معیار کردی جنوبی، انتشار این کتاب به عقب افتاد ولی با رونق گرفتن گویش کردی جنوبی و بحمدالله تثبیت این گویش در ایلام و کرماشان، و استفاده از اصل استقراء استاد کامران رحیمی در خصوص نثر نویسی، و ویرایش حداقل ده کتاب کردی توسط اینجانب، انتشار این کتاب در اولویت قرار گرفت و با وجود مشکلات چاپ و نشر و… روانەی بازار کتاب گشت.

از او در خصوص نام کتاب و دلیل این نامگذاری پرسیدم. او گفت: در خصوص نام کتاب باید گفت چون شخصیت اصلی این افسانه، با سوار شدن بر فراز بال سیمرغ از مهلکه می گریزد و این حرکت به نوعی نشاط و امیدواری را در دل مخاطب تزریق و تولید می کند این نام انتخاب شد.

محمدزاده در خصوص متلهای استفاده شده در کتاب توضیح داد: این کتاب شامل چهار افسانه کردی شامل هەفت شازادە، فرێشتیەێ ئاگرین، شاڵان و داڵان، و ئەسپ لێوه است که مختص به ایلام و کرماشان هستند و دو افسانه از آن را سال ۱۳۸۰ از کهنسالانی که در شهرستان قصرشیرین زندگی می کردند، شنیده و یادداشت کرده ام. علت انتخاب این افسانەها، غنای تصاویر بکر و فضای زیبا و کوتاه بودن و امیدبخشی و سرانجام فرجام نیک شخصیت های اصلی افسانەهاست، جز شخصیت اصلی در داستان مەڵگ جەمشێر کە بە کام نمی رسد.

وی سپس حوزه کار این کتاب را در ادبیات فولکلور دانست و گفت: در میان ادبیات کردی و فارسی، افسانەها بر چهار قسم هستند اول، افسانه های خیالی، دوم افسانه های حقیقی، که برگرفته از زندگی مردم با مبالغه و اغراق است، سوم افسانه های تاریخی که سرگذشت شگفت انگیز پهلوانان است و چهارم افسانه های طنز.

این نویسنده ایلامی در مورد اهمیت ادبیات فولکلور گفت: همان گونه که می دانیم در جوامع نانویسا، این فولکلور است که ادامه حیات فرهنگی و بالندگی زبان را حفظ کردە و می کند و می تواند داشته های فرهنگی یک ملت‌، اتنیک یا قوم را به نسل بعدی منتقل سازد و بدین دلیل که فولکلور می تواند نقش بە سزایی در هویت و هویت خواهی در مبارزه با خودباختگی فرهنگی ایجاد کند، همواره در اهمیت و اولویت قرار داشته است؛ امری کە دولتهای سلطەگر جهت تحمیل هژمونی خود بە جهان سومی ها، بە خوبی از آن بهرە بردەاند.

محمدزاده افزود: در واقع ادبیات فولکلوریک ریشه در بطن جامعه دارد، زیرا از دل جامعه بیرون آمده و اگر بخواهیم رفتار، عقاید، اندیشه و حتی نوع جهان بینی مردم یکی جامعه را بررسی کنیم باید نیم نگاهی به ادبیات فولکلوریک آن منطقه بیندازیم. مثلا ابوالقاسم فردوسی شاعر بزرگ حماسه سرای، آنچه را که سینه به سینه شنیده ابتدا گردآوری و سپس باز آفرینی کرده و این اثر مشترک را پدید آورده است. پس اگر ادبیات شفاهی به شکل داستان و روایات حماسی نبود‌، اثری چون شاهنامه هم نبود و سروده نمی شد.

او به ظرفیت غنی فولکلور در ایران اشاره و عنوان کرد: در حقیقت در سرزمینی مثل ایران ما هم ادبیات فولکلوریک منظوم یا شعر داریم و هم نثر یا منثور یعنی شکل منظوم آن اغلب در شکل ترانه، دو بیتی، بیاتی، نوحه، لالایی، متل، چیستان، تجلی یافته و در آنها در مراسم مختلف چون تولد نوزاد، عروسی، عزاداری، دعا، اعیاد، جشن دینی و ملی و ترانه های کار هنگام کار کردن کارگران، شیردوشی، شخم زدن، درو کردن، قالیبافی و….استفاده می شده است از آن طرف هم ادبیات فولکلوریک منثور البته به شکل روایی در قالبهایی چون حکایت، افسانه با موضوعاتی چون دینی، قومی، ملی، تربیتی و عاطفی کە در دل خودشان حاوی نکاتی بسیار خوب و ظریف و ارزشمند بوده است.

محمدزاده تأکید کرد: ناگفته نماند در این بین، افسانه ها از اهمیت خاصی برخوردارند زیرا این افسانه ها که محل عیان شدن حوادث و شخصیت های متافیزیکی هستند، ذهن و تخیل انسان را به ماورای طبیعت کشیده و این چنین مخاطبان را به تکاپو و خیال انگیزی وادار می سازند.

نویسنده و پژوهشگر ایلامی خاطرنشان کرد: متاسفانه امروزه به دلیل رشد و گسترش خیره کننده تکنولوژی، ادبیات فولکلوریک در ادبیات کردی و فارسی، جایگاه واقعی خود را از دست داده و مردم بیشتر به رسانه های دیداری و شنیداری چون رادیو و تلویزیون توجه دارند اما می توان از این تکنولوژی ظاهرا متضاد، جهت رونق ادبیات کردی و بومی بهره گرفت و در برنامه های رادیویی و… و در چاپ مطالب مختلف از ادبیات فولکلور در روزنامه ها و آشنا ساختن دانش آموزان با این نوع ادبیات از طریق کتابهای درسی و‌… تلاش کرد، تا افسانه ها نقش سازنده خودشان را باز یابند و جهت مقابله با تهاجم فرهنگی بیگانگان راە خود را در دل مردم باز کنند.

محمدزاده در خصوص دیگر آثارش توضیح داد: در حال حاضر بە دلیل درخواستهای علاقەمندان بە تاریخ معاصر استان ایلام، در حال ویرایش نهایی چاپ سوم کتاب قیام ایلام در عصر رضاشاه هستم و هم‌زمان بخش دیگری از افسانه های استان ایلام را گردآوری و بازنویسی کرده و برای چاپ آماده می کنم.